W trakcie badań archeologicznych przeprowadzonych w kwietniu 2019 roku w Budzistowie odkryliśmy pozostałości osadnictwa wczesnośredniowiecznego. W poniższym artykule opisany został szkic historyczny Kołobrzegu, Budzistowa oraz analiza odnalezionych przez nas obiektów.
Kościół św. Jana Chrzciciela w Budzistowie (domena publiczna)
Historia Kołobrzegu i Budzistowa w zarysie
Miasto Kołobrzeg jest jedną z najdawniejszych miejscowości na całym Pomorzu. Dzięki bogatym złożom soli, już w VIII w. ludność osadzała się w niniejszym regionie, czerpiąc z tego niezwykle cennego wówczas surowca wielkie dochody. Pierwszy gród odnaleziony został przez archeologów na terenie Budzistowa (kiedyś należącego do Kołobrzegu, dziś odrębna, przyległa do niego miejscowość), który datowany jest na 880 r. n.e., zaś osada otwarta – VIII w. n.e.. Posiadane współcześnie źródła wskazują, iż Mieszko I, dostrzegając potencjał opisanej wyżej miejscowości, włączył Kołobrzeg w obręb państwa Polskiego oraz znacznie go przy tym umocnił (dowodem na ingerencję Piastów w struktury miasta są m.in. symptomatyczne izbice w konstrukcji wałów). Kolejną mocną stroną rozwijającego się miasta była rzeka Parsęta, która umożliwiała transport rzeczny surowców w głąb Polski.
Kołobrzeg w X w. kwitnął, przynosząc znaczne dochody państwu Piastów. To m.in. z tego powodu Bolesław Chrobry zdecydował się utworzyć w 1000 r. jedno z biskupstw właśnie tutaj. Proces chrystianizacji regionu przebiegał jednak w sposób ociężały – już po śmierci pierwszego polskiego króla, okoliczni mieszkańcy odwołali się ponownie do swych pogańskich tradycji, odłączając się tym samym od Polski. Bolesław Krzywousty na początku XII w. zmuszony został ponownie siłą zdobywać Pomorze, co doprowadziło do hołdu kołobrzeżan w 1107 r. Pierwszymi świątyniami powstałymi w obrębie miasta był kościół NMP (ok. 1200 r.) oraz kościół św. Jana Chrzciciela (przed 1222 r.), o którym traktować będzie dalsza część artykułu (z dobą IX-XIII wieku powiązane są również zabytki archeologiczne takie jak m.in. obiekty rogowe, żelazne, kościane czy bursztynowe, które odkryte zostały w latach ’50 ubiegłego wieku).
Panorama miasta z Wielkiej Mapu Księstwa Pomorskiego (domena publiczna)
Kołobrzeg przerodził się w miasto na prawie lubeckim w 1255 r. W kolejnych wiekach rządzili w nim Duńczycy, książęta pomorscy, Brandenburczycy, Prusacy oraz Niemcy. Po II wojnie światowej podczas konferencji pokojowych postanowiono, iż Pomorze Zachodnie powróci do Polski, stając się tym samym „ziemiami odzyskanymi”.
Kościół św. Jana Chrzciciela w Budzistowie
Kościół św. Jana Chrzciciela powstał na terenie dawnego podgrodzia w Budzistowie ok. 1222 r. w odpowiedzi na zapotrzebowanie świątyni dla nowoprzybyłych, schrystianizowanych wiernych. Ta jednonawowa budowla sakralna wybudowana została w panującym wówczas w Europie stylu gotyckim. Kościół postawiony został z fundacji księżnej pomorskiej Mirosławy (matki słynnego Barnima I Dobrego (ok. 1210 – 1278), pochodzącego z dynastii Gryfitów księcia pomorskiego i szczecińskiego), która również zadecydowała o przynależności ów budowli do benedyktynów z Mogilina. Okres reformacji, umownie datowany od 1517 r. (przybicie słynnych tez antyodpustowych przez Marcina Lutra na drzwiach kościoła w Wittenberdze), przyniósł na tereny Pomorza liczne konflikty religijno-społeczno-polityczne, które to ostatecznie poskutkowały spaleniem kościółka w XVI w. Restauracja budowli miała miejsce w 1670 r.
Prace archeologiczne w Budzistowie
Kolejne trudne dla historii Budzistowa chwile przyniosły wojny napoleońskie, podczas których najpierw żołnierze rosyjscy spalili kościół, zaś następnie, po czteromiesięcznym oblężeniu twierdzy Kołobrzeg przez wojska francuskie (od początku marca 1807 r. do 2 lipca 1807 r.), żołnierze Napoleona dokończyli zniszczenia budowli oraz wywieźli należące do niego dwa dzwony z wieży kościelnej. Ponowna restauracja kościoła miała miejsce w 1824 r. Pomimo dramatu I oraz II wojny światowej budynek zachował się, po 1945 r. trafił zaś w ręce polskie. Kościół został ponownie poświęcony w 1980 roku.
Badania archeologiczne 2019
Przeprowadzone przez nas badania z kwietnia 2019 r. odbyły się na działce przylegającej do opisanego wyżej kościoła św. Jana Chrzciciela. Relikty, które udało nam się znaleźć, wskazują na znacznie odleglejszy czas powstania niż opisana wyżej świątynia. Odnalezione obiekty związane są najprawdopodobniej z osadnictwem nieobwarowanego podgrodzia i pełniły funkcje kuchenno-użytkowe (świadczą o tym m.in. ślady przypalonych substancji organicznych osadzonych na skorupach naczyń). Z zarejestrowanych i eksplorowanych obiektów pozyskaliśmy łącznie 11 fragmentów ceramiki. Z analizy współpracującej z nami dr Anny Rembisz-Lubiejewskiej wynika m.in., iż:
„Do wyrobu naczyń użyto masy ceramicznej schudzonej średnią ilością średnioziarnistego tłucznia kamiennego. Wszystkie naczynia były całkowicie obtaczane na kole garncarskim, o czym świadczą liniowe ślady na wewnętrznej ściance oraz ślady gruboziarnistej podsypki zachowanej na jednym płaskim dnie.” [1]
Ślad znajdującego się w ziemi obiektu gospodarczego
„Ceramika całkowicie obtaczana (GT5) reprezentuje najbardziej zaawansowany technicznie nurt garncarstwa wczesnośredniowiecznego. Naczynia esowate, zazwyczaj smukłe, stosunkowo słabo profilowane z wysoko umieszczoną największą wydętością brzuśca i wychylonym na zewnątrz brzegiem (ryc. 2:1-2) należą do najpowszechniejszych typów morfologicznych na całej Słowiańszczyźnie Północno-Zachodniej. Pod względem formalnym nawiązują do naczyń typu G/Vipperow z Pomorza Zachodniego.”[1]
„Ponieważ na wewnętrznych ściankach naczyń zarejestrowano nagar – ślady przypalonych substancji organicznych, można przypuszczać, że są to pozostałości działań gospodarczych prawdopodobnie prowadzonych w zasięgu nieobwarowanego podgrodzia. Zarejestrowany zestaw form naczyń oraz dominacja naczyń całkowicie obtaczanych we wczesnomiejskich ośrodkach nadbałtyckich tj. Wolin i Kołobrzeg, miała przypadać na schyłek X wieku, natomiast w położonym bardziej w głębi lądu Białogardzie przełom technologiczny miał się dokonać najwcześniej w 1 połowie XI wieku.” [3]
„Materiał pozyskany w Budzistowie nawiązuje stylistycznie do naczyń wydobytych w trakcie badań prowadzonych w 1997 roku na grodzisku i w latach 1957 na podgrodziu, i tak jak ówczesne wydatowano na k. X-XI wiek.”[4]
Poniżej umieszczamy przykładowe, profesjonalnie opracowane przez archeologa ilustracje przedstawiające część odnalezionych przez nas artefaktów.
Bibliografia:
1. Czerner M., Wybrzeże Pomorza Zachodniego, Poznań 1967.
2. Kroczyński H., Dzieje Kołobrzegu – kalendarium od czasów najdawniejszych do roku 1945, Kołobrzeg 2000.
3. Kroczyński H., Twierdza Kołobrzeg, Warszawa 1998.
4. Rembisz-Lubiejewska A., „Analiza materiałów zabytkowych pozyskanych w Budzistowie”, Gm. Kołobrzeg, Woj. Zachodniopomorskie, Stan. IB (AZP 15-15/99), Gdańsk 2019.
Przypisy:
[1] A. Rembisz-Lubiejewska, „Analiza materiałów zabytkowych pozyskanych w Budzistowie”, Gm. Kołobrzeg, Woj. Zachodniopomorskie, Stan. IB (AZP 15-15/99), Gdańsk 2019, s. 1.
[2] Ibidem.
[3] Ibidem, s. 3-4.
[4] Ibidem, s. 4.